Poradnik ogrodnika sprzed lat – MARZEC

Szperam po tych starych księgach i szperam. I odkrywam, że najbardziej lubię zaglądać do pewnej małej książeczki wydanej pod koniec XVIII wieku. Książeczki tak popularnej, że miała w krótkim czasie trzy wydania. Jako autorka podawana jest zwyczajowo księżna Anna Jabłonowska, pani na Siemiatyczach.

Jabłonowska była jedną z najznakomitszych Polek swego czasu; w historii ogrodnictwa zapisała się stworzeniem w Kocku, w letniej rezydencji, ogrodu z oranżerią oraz herbarium (zielnika), zgromadzeniem w Siemiatyczach rodzaju muzem nazywanego „gabinetem historii naturalnej” z okazami fauny, flory oraz napisaniem rzeczonej książeczki. Ale rady zawarte w tym terminarzu robót ogrodniczych czasami nie przystają do polskich warunków. Jabłonowska najwyraźniej spolszczyła dzieło Richarda Bradleya Calendarium universale or the gardeners universal Calendar (Londyn 1726), nie przejmując się zupełnie nieadekwatnością niektórych rad. Udało mi się jednak odnaleźć takie, które jak najbardziej w naszym klimacie stosować można. Chwyta mnie za serce ówczesna ortografia i porusza styl porad. Nie przeszkadza ich rozkazujący tryb; kryje się za nim się dbałość o edukację ogrodników.

„Siey zagraniczne nasiona w inspekcie, iako to nasturcium, calendulę afrykańskie, chińskie gwoździki, nonconvulvulus i inne podobne kwiatki”

Rady arystokratki …

W marcu księżna pani poleca wykonać prace następujące:

•Między grzątkami szpinak, rzodkiew y trybule sieją się, matami zasłaniając od północy te wszystkie.

•Ogrodowiznę całą dla wiatrów zimnych przetrząsać słomą trzeba, a na noc matami okrywać z trzciny zrobionemi.

•Przesadź rokambuł.

•Przesadzać w tym ostatnim miesiącu ieszcze można wielkie drzewa y ustawicznie ich podlewać, skoro wsadzone w ziemię będą.

•Rozdziel korzenie ziele dragon v. estragon zwane o ośm calow iedne od drugiego sadząc.

•Rób zagony na całą ogrodowiznę, bo teraz temu czas szczególny.

•Siey groch i fassolę.

•Siey w gruncie ziołka na sałatę w części ktorey ogrodu na południe położoney.

•Siey zagraniczne nasiona w inspekcie, iako to nasturcium, calendulę afrykańskie, chińskie gwoździki, nonconvulvulus i inne podobne kwiatki.

•Skrzynki y garki przygotuy na aricule.

•W połowie tego miesiąca obchendoż y ogracuj inspekty szparagow.

•Wygracui ogrod, bo iak się rozkorzenią zioła y nasienie dadzą, to całe lato dobrze wyczyszczonego nie będziesz mieć ogrodu z ziela.

Rady praktycznego ogrodnika …

• Obrąbki bukszpanowe, spikowe, szałwijowe itp. obecnie przesadza się; w obrąbkach zaś założonych miejsca próżne powypełniać. Obrąbki zaś pozostałe obcinać, obszlegi zaś z trawy, niezapominajek i innych mocno rosnących roślin przerzedzać należy.

•Trawniki nowe zakładać, stare oczyszczać, a próżne miejsca wyporządzać.

Karczoch. Fot.www.biodiversitylibrary.org

•W skrzyneczce lub płaskiej doniczce napełnionej najlepszą ziemią, posiać niezbyt gęsto ale też nie rzadko nasionka i dobrą ziemią przykryć, utrzymywać wilgotno, a gdy wznijdą i troszkę podrosną, wyjmować ostrożnie i robiąc dziureczki np. patyczkiem, tak grubym jak zapałka przesadzać znów do skrzyneczki lub doniczek, najlepiej płaskich, gęsto, na ćwierć cała mniej więcej.

Rady gospodyni wiejskiej … jak zakładać sad:

•Należy sadzić osobno grusze, osobno jabłonie, osobno wiśnie słodkie, a osobno wiśnie kwaśne. Te ostatnie najmniej wyborowego potrzebują gruntu, prawie wszędzie się udadzą; są jednakże bardzo cenne, gdyż te głównie używają się na wiśniaki, ratafie etc.

•Kto za gęsto sadzi drzewa, myśląc, iż więcej będzie miał ze swego sadu korzyści, myli się bardzo; przeciwnie, drzewa źle się rozrastają, a przez brak należytego działania promieni słońca kwaśne i niedobre wydają owoce.

•Piękne i pożyteczne okolenie sadu stanowią strzyżone szpalery z dereni.

Drzewa owocowe. Fot.www.biodiversitylibrary.org

Rady autorki …

Na starej rycinie Andriollego widać dokładnie, jak należy sadzić drzewka z odkrytym korzeniem. Teraz jest na to najlepsza pora. Ziemia rozmarzła, a rośliny są jeszcze w „stanie spoczynku” (lubię te ogrodnicze terminy). Potrzebny jest ogrodnik i ogrodniczek. Ogrodniczek kopie dół, a ogrodnik baczy by dół był odpowiednio głęboki i szeroki (szerszy niż korzenie). Potem ogrodnik wbija nieco z boku dołu palik do umocowania drzewka. Ustawia drzewko pośrodku dołka i nakazuje pomocnikowi ogrodniczemu zasypywać korzenie. Musi to robić delikatnie, by nie przesunąć rośliny. Sam od czasu do czasu lekko potrząsa drzewkiem, aby ziemia dotarła do wszystkich korzonków. Gdy dołek zostanie zasypany, parobczak lekko ugniecie ziemię w dołku, zrobi misę, by woda nie rozlewała się na boki i podleje roślinę. Ogrodnik przywiąże drzewko do palika. Potem pomocnik ogrodnika załaduje na „taczki” szpadle i łopaty i uda się za swoim mistrzem do następnych robót ogrodniczych. Czy macie pod ręką takiego ogroniczka?

Więcej świetnych porad dawnych i współczesnych znajdziecie na blogu

Ewy OGRODY EWY G

Słowniczek trudnych pojęć:

aricula = prymula

nonconvulvulus = Convolvulus non convolvulus czyli powój trójbarwny

obrąbek = mały, wąski obręb, obszycie czegoś (tu obwódka bukszpanowa)

obszlegi = wyłogi (w ogrodzie: pasek zewnętrzny rabaty wokół obwódek bukszpanowych)

rokambuł = czosnek wężowy

spika = lawenda szerokolistna zwana spikową

Źródła porad:

J.F. Biernacki Dokładny praktyczny ogrodnik w miesięcznych zatrudnieniach,1855.

Anna Jabłonowska Porządek robot miesięcznych ogrodnika, 1786.